Η Billie Jean King, μια από τις καλύτερες τενίστριες στην ιστορία, έχει δηλώσει πως η αυτογνωσία είναι ίσως το σημαντικότερο πράγμα στο δρόμο για την επιτυχία/τον πρωταθλητισμό (“I think self-awareness is probably the most important thing towards being a champion”). Η επίγνωση του εαυτού αποτελεί την ικανότητα να κατανοεί κανείς τον εαυτό του, δηλαδή να αντιλαμβάνεται και να αναγνωρίζει τις επιθυμίες, τους στόχους, τους φόβους, τα όρια και τις δυνατότητές του και να χρησιμοποιεί αυτές τις πληροφορίες ώστε να ρυθμίζει αποτελεσματικά τη ζωή του – φτάνοντας έτσι σε αυτό που ο ίδιος ορίζει επιτυχία. Γιατί επιτυχία δεν είναι μόνο το να είσαι πρωταθλητής. Είναι κυρίως το να βρίσκεσαι εκεί που θέλεις χωρίς να νιώθεις ότι συμβιβάζεσαι. Είναι το να έχεις διαμορφώσει και ακολουθήσει τον επαγγελματικό ή προσωπικό σου χάρτη, αφού έχεις συνδυάσει σωστά τα «θέλω» και τα «μπορώ» σου, έχεις φτιάξει ανάλογο σχέδιο δράσης κι έχεις δουλέψει με ζήλο ως προς την επίτευξη των στόχων σου.
Αυτή η διαδικασία είναι απαραίτητη για να είναι αποδοτικός και να διαπρέψει κανείς στον τομέα του, όπως στηρίζει η δημοφιλής τενίστρια. Τι γίνεται όμως όταν στους χαλεπούς καιρούς που διανύουμε, το άτομο είτε συναντά εμπόδια στο να ενταχθεί στον τομέα που το ενδιαφέρει, είτε δε γνωρίζει καν ποιου είδους εργασία του αρμόζει; Τότε η αυτογνωσία είναι ακόμα πιο σημαντική! Αφενός, επιδιώκοντας την προσωπική ανάπτυξη και αυτο-βελτίωση, το άτομο εντοπίζει τις αξίες και τις κλίσεις του και μπορεί έτσι να ορίσει το πλαίσιο επιλογών του. Αφετέρου, επιτυγχάνοντας τη βαθύτερη γνώση του εαυτού, μπορεί κανείς να κατανοήσει τον εαυτό του ως μέρος της ευρύτερης κοινωνικής πραγματικότητας και να προσαρμόσει τις επιθυμίες του ώστε να αντιμετωπίσει τα δεδομένα στην αγορά εργασίας. Τι προϋποθέτει όμως η διαδικασία της αυτογνωσίας και τι περιλαμβάνει η πρακτική εφαρμογή της;
«Ποιες είναι οι δεξιότητές μου;» Ρωτήστε τον εαυτό σας ποιοι τομείς είναι αυτοί στους οποίους έχετε ευχέρεια και νιώθετε άνετα. Μπορεί να είναι γενικοί, όπως χορός, επιστήμη, αθλητισμός. Μπορεί να είναι πολύ συγκεκριμένοι, δηλαδή χορός ραπ αντί γενικά χορός, βιοχημεία αντί επιστήμη, κολύμβηση αντί μια γκάμα αθλημάτων. Σκεφτείτε και καταγράψτε πού γενικά και συγκεκριμένα έχετε φυσική κλίση.
«Με τι έχω πάθος;» Όσο καλοί κι αν είμαστε σε κάτι, αν δεν το αγαπούμε δεν πρόκειται να το αναπτύξουμε. Εξάλλου είναι δυνατό να έχουμε άριστες ικανότητες σε αρκετά πράγματα. Αυτό που πρέπει να επιλέξουμε είναι αυτό που εις βάθος χρόνου και μπροστά στα όποια εμπόδια, θα διατηρήσει τη θέλησή μας να το κυνηγήσουμε και να πετύχουμε. Το θέτει εύγλωττα ο Αμερικανός καλαθοσφαιριστής Kevin Durant: «Hard work beats talent when talent fails to work hard», δηλαδή η σκληρή δουλειά νικά επί του ταλέντου όταν το ταλέντο δε δουλεύει σκληρά. Σκεφτείτε ότι κάποιοι εκεί έξω έχουν και το ταλέντο και την αφοσίωση να δουλέψουν για αυτό που αγαπούν. Θα ξεχωρίσουν και στον ανταγωνισμό θα είναι αυτοί που θα επιβιώσουν. Πράγματι, οι δραστηριότητες που μας γεμίζουν μας δίνουν τη δύναμη να προχωρήσουμε ακόμα κι όταν είμαστε φυσικά κουρασμένοι. Δραστηριότητες που δεν απολαμβάνουμε μπορούν να μας εξαντλήσουν μέσα σε λίγα λεπτά. Όχι γιατί δεν είναι χρήσιμες – εξάλλου μερικοί ασχολούνται με αυτές και τις αγαπούν. Μα γιατί δε συμβαδίζουν με το εσωτερικό μας «στοιχείο». Αν αγαπούμε αυτό που κάνουμε, τότε η ενασχόληση μαζί του θα μας δίνει την ενέργεια που χρειάζεται για πετύχουμε. Η ψυχική μας ενέργεια δεν είναι σταθερή και δεδομένη. Αυξομειώνεται ανάλογα με το πάθος και την αφοσίωση που επιδεικνύουμε προς αυτό που κάνουμε κάθε στιγμή.
«Τι με επηρεάζει και πώς;» Αναρωτηθείτε πόσο άνετα νιώθετε με τις επιθυμίες και αποφάσεις σας. Κατά πόσο αυτά που θεωρούμε επιθυμίες μας αποτελούν προϊόν κοινωνικών επιρροών (οικογενειακό υπόβαθρο, κύρος και γόητρο ορισμένων επαγγελμάτων, οικονομική κρίση, Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, γονεϊκές επιθυμίες); Οπωσδήποτε, είναι αδύνατο να απαλλαγούμε πλήρως από τέτοιες επιρροές, καθώς αποτελούν όντως μέρος της ταυτότητάς μας. Δε βλέπουμε τον κόσμο αντικειμενικά, αλλά τον ερμηνεύουμε μέσα από ορισμένες ιδέες και πεποιθήσεις που έχουν διαμορφώσει την κουλτούρα και την προοπτική μας. Ενώ αυτό είναι γεγονός και ως κοινωνικά όντα υπάρχουμε σε ομάδες που μας επηρεάζουν, αξίζει στην επιλογή επαγγελματικής πορείας να αναγνωρίσουμε κοινωνικές επιρροές και να αναρωτηθούμε μήπως μερικές είναι βλαβερές για τη σταδιοδρομία και την ψυχολογία μας. Ρωτήστε λοιπόν τον εαυτό σας σε κάθε βήμα και πριν από κάθε απόφαση αν νιώθετε εναρμονισμένοι με το εσωτερικό σας «στοιχείο». Σε περίπτωση που εντοπίσετε ότι οποιοσδήποτε παράγοντας καθορίζει τις επιλογές σας περισσότερο από την προσωπική μας κλίση κι επιθυμία, είτε αποκλείστε τον? είτε σιγουρευτείτε ότι το κίνητρο (π.χ. οικονομικές ανάγκες στην οικογένεια) είναι αρκετά ισχυρό ώστε να σας κρατήσει για ένα χρονικό διάστημα σε τόπο που δε σας εκφράζει. Εν πάσει περιπτώση, να έχετε πλάνο και να το επισκέφθεστε συχνά ώστε τα πρέπει και οι κοινωνικές υποχρεώσεις να μην υπερνικούν εις βάθος χρόνουν τα θέλω σας. Συμβιβαστείτε στο βαθμό που δε συμβιβάζετε το βαθύτερο είναι σας.
«Πώς θα φτάσω στον προορισμό μου;» Αφού έχουμε εντοπίσει τις ικανότητές μας και αυτά στα οποία είμαστε πρόθυμοι να εναποθέσουμε την ενέργειά μας, οφείλουμε να δούμε τι υπάρχει πέρα από τη σφαίρα του «θέλω» και της «φαντασίας». Αυτό θα μας θέσει όρια ώστε με βάση τα υπάρχοντα δεδομένα, να φτιάξουμε σχέδιο δράσης. Πιο συγκεκριμένα, πρέπει να γνωρίζουμε τι ισχύει στην αγορά εργασίας, ποιο είναι το επίπεδο απασχολησιμότητας στον τομέα μας, τι ζητούν οι εργοδότες, ποια επιπλέον προσόντα ή πιστοποιητικά μπορούν να αυξήσουν τις πιθανότητες εργοδότησής μας, τι περιλαμβάνει ένα ανταγωνιστικό βιογραφικό, σε ποιες άλλες χώρες μπορούμε να ψαχτούμε και πώς θα μπορούσαμε να γνωρίσουμε άτομα του χώρου που μας ενδιαφέρει. Το τελευταίο, γνωστό ως networking, είναι βασικό αφενός για να επιβεβαιώσουμε την αγάπη που τρέφουμε για ένα αντικείμενο, γιατί αν βρισκόμαστε στη σωστή ομάδα, θα το νιώσουμε. Θα ξέρουμε μέσα μας ότι «εδώ ανήκουμε» και μας αρμόζει αυτή η κοινότητα ανθρώπων. Αφετέρου, οι γνωριμίες είναι ίσως το πιο αποτελεσματικό μέσο για να έχουμε πρόσβαση σε πληροφορίες και οργανισμούς που αφορούν στους στόχους μας. Γίνεται ξεκάθαρο λοιπόν το γιατί σε αυτή τη διαδικασία ενημέρωσης και ψαξίματος είναι βασική η αυτογνωσία. Χωρίς να γνωρίζουμε τι μπορούμε και τι αγαπούμε, δεν μπορούμε να πείσουμε ότι αξίζουμε να προωθηθούμε και να αναλάβουμε τη θέση. Χωρίς να είναι ξεκάθαρα τα θέλω μας, είναι πολύ δύσκολο να οργανώσουμε σωστά το χρόνο, τις πηγές πληροφόρησης και τους ανθρώπους γύρω μας. Χωρίς να έχουμε προορισμό, είναι αδύνατο να ορίσουμε το δρόμο προς αυτόν. Διαθέτοντας προορισμό όμως, οι δρόμοι μπορεί να είναι πολλοί. Αν μείνουμε συγκεντρωμένοι και συγκροτημένοι, το καθετί που έρχεται στο δρόμο μας θα το αξιοποιήσουμε με βάση τους στόχους μας, ώστε να οδηγηθούμε στον προορισμό. Όπως είπε ο Πικάσο χαρακτηριστικά: «If they took away my paints I’d use pastels. If they took away my pastels I’d use crayons. If they took away my crayons I’d use pencils. If they stripped me naked and threw me in prison I’d spit on my finger and paint on the walls”. Θα έβρισκε τον τρόπο να ζωγραφίσει, γιατί αυτό τον εξέφραζε!
Χρειάζεται να επιδιώξουμε την αυτογνωσία μας. Η αυτογνωσία είναι δύναμη, γιατί χωρίς μια σαφή εικόνα του πνευματικού μας τοπίου, θα πέφτουμε ξανά στα ίδια λάθη και σε ανώφελες συνήθειες. Γιατί μας συμβουλεύουν να κρατάμε διατροφικό ημερολόγιο όταν προσπαθούμε να υιοθετήσουμε υγιεινές συνήθειες; Γιατί γνωρίζοντας, μπορούμε να αντιμετωπίσουμε αδυναμίες και περιορισμούς, να (επανα)προσδιορίσουμε στόχους και να εξελιχθούμε. Το σημαντικότερο; Είμαστε επιτυχημένοι προσωπικά γιατί βρισκόμαστε στο στοιχείο μας – κι αυτό κάποια στιγμή θα αποδώσει και επαγγελματικά!