Οικονομική Κρίση και Ψυχική Υγεία!

Η ιδέα ότι το κοινωνικό καθεστώς κάτω από το οποίο το άτομο διαβιεί μπορεί να επηρεάσει τη ψυχική του υγεία, επισημάνθηκε ήδη από τον Emile Durkheim το 1897. Η ψυχική υγεία είναι ένα αδιάσπαστο κομμάτι της δημόσιας υγείας και επηρεάζει σημαντικά της χώρες και τους ανθρώπους, το κοινωνικό και οικονομικό κεφάλαιο.

Η ψυχική υγεία δεν είναι μόνο η απουσία ψυχικών διαταραχών ή συμπτωμάτων αλλά και μια πηγή υποστήριξης της ποιότητας ζωής και της παραγωγικότητας. Καλή ψυχική υγεία επιτρέπει τη γνωστική και συναισθηματική ευελιξία, η οποίες με τη σειρά τους αποτελούν τις βάσεις των κοινωνικών δεξιοτήτων και της ανθεκτικότητας στην αντιμετώπιση τους στρες. Αυτό το κεφάλαιο είναι ζωτικής σημασίας για την υγιή λειτουργία των οικογενειών, των κοινοτήτων και της κοινωνίας.

Σήμερα σύμφωνα με τον Παγκόσμιο οργανισμό υγείας, είναι αποδεδειγμένο ότι η ψυχική υγεία σχετίζεται με την απόλυση, τη φτώχια, την ανισότητα και άλλους κοινωνικούς και οικονομικούς καθοριστικούς παράγοντες της υγείας. Συνεπώς οι οικονομικές κρίσεις αποτελούν περιόδους υψηλού ρίσκου για την ψυχική υγεία ενός πληθυσμού αλλά και των ίδιων των ατόμων και των οικογενειών τους.

Η παγκόσμια οικονομική κρίση που ξεκίνησε το 2007 οδήγησε σε σημαντική πτώση της οικονομικής δραστηριότητας, αύξηση της ανεργίας, οικονομική ύφεση στην αγορά ακινήτων και αύξηση του αριθμού των ατόμων που ζουν κάτω από το όριο της φτώχιας. Η αύξηση του εθνικού χρέους υποχρέωσε τις κυβερνήσεις να προβούν σε σοβαρές περικοπές στα δημόσια έξοδα. Σημαντική είναι η ανασφάλεια που εξακολουθεί να υφίσταται στην παγκόσμια οικονομία, και πολλές χώρες αντιμετωπίζουν μια νέα εποχή λιτότητας στις υπηρεσίες υγείας και κοινωνικής πρόνοιας.

Η Κύπρος είναι μια από της χώρες που πλήγηκε σε μεγάλο βαθμό από την οικονομική κρίση, ίσως λόγω και του συνδυασμού των διεθνών συγκυριών και της ανεπάρκειας του ίδιου του πολιτικού και κοινωνικού της συστήματος.

Πολλοί από μας έχουν απολυθεί και δυσκολεύονται να ξαναβρούν εργασία. Κάποιοι άλλοι τελείωσαν, τις πολλές φορές πολυετείς σπουδές τους, και δεν κατάφεραν ποτέ να βρουν δουλειά. Μια άλλοι μερίδα νέων απασχολείτε σε κάποια άσχετη με την ειδικότητα της εργασία ή υποαπασχολείται σε κάποια σχετική μεν εργασία που όμως δεν αποφέρει όμως ικανοποιητικούς κοινωνικούς πόρους. Κάποιοι συντηρούνται από τους γονείς τους κάποιοι άλλοι όχι. Κάποιοι άλλοι ψάχνουν αγωνιωδώς εργασία, κάποιοι βρίσκουν κάποιοι όμως όχι. Ούτως ή άλλως οι μισθοί μειώνονται και το κόστος ζωής αυξάνεται. Πολλοί πέφτουν θύματα εκμετάλλευσης και κακοπληρώνονται. Άλλοι περιμένουν διορισμούς στο δημόσιο που δεν θα έρθουν ποτέ. Κάποιοι κάνουν μαθήματα σε τέσσερα – πέντε παιδάκια και βγάζουν ένα χαρτζιλίκι.

Είναι πολλά τα πιθανά σενάρια. Έχουν όμως όλα έναν κοινό παρονομαστή: απειλούν την ψυχική μας υγεία. Η απογοήτευση, η απελπισία, το άγχος και η συνεχής αγωνία και ανησυχία που αυξάνονται με την πάροδο του χρόνου, πιθανόν να πυροδοτήσουν κάποια διαταραχή άγχους ή ακόμα και κατάθλιψη σε μερικούς από εμάς.

Κάτω από τέτοιες συνθήκες οι δυνατότητες μας να παρέμβουμε για να αποτρέψουμε μια τέτοια κατάσταση μειώνονται (δεν μπορούμε για παράδειγμα να αποπληρώσουμε τα δάνεια μας ενώ είμαστε άνεργοι για να σταματήσουμε να αγχωνόμαστε, είναι αδύνατο), δεν σημαίνει όμως ότι δεν υπάρχουν τρόποι να βοηθήσουμε τον εαυτό μας.

Πώς μπορώ να βοηθήσω τον εαυτό μου να διαχειριστεί το άγχος;

Κατ’ αρχήν αναγνώρισε το άγχος σου με βάση τα ακόλουθα συμπτώματα:

1. Σωματικά συμπτώματα: Πονοκέφαλοι, ξηρότητα του στόματος, υπέρταση, πόνοι στο στήθος, βήχας και ασθματικές καταστάσεις, μυϊκοί πόνοι, διάρροια, ξηρότητα του δέρματος, αϋπνία, εφίδρωση χωρίς λόγο, δύσπνοια, μείωση της σεξουαλικής επιθυμίας ή σεξουαλική δυσλειτουργία.
2. Ψυχολογικά συμπτώματα: Ευερεθιστότητα, έλλειψη ενδιαφέροντος για τη ζωή, αίσθημα αποτυχίας, φόβος για το μέλλον, δυσκολίες στη συγκέντρωση.
3. Εκδήλωσεις στη συμπεριφορά: Αποφυγή δραστηριοτήτων, αυξημένη κατανάλωση τοξικών ουσιών, επιθετικότητα, υπερβολική κατανάλωση τροφής ή το αντίθετο, ροπή προς ατύχημα.

Πώς να βοηθήσω τον εαυτό μου;

• Αντιμετώπισε το άγχος ως μια φυσιολογική αντίδραση σε στρεσογόνες καταστάσεις και δώσε στον εαυτό σου το δικαίωμα να αισθάνεται άγχος σε δύσκολες στιγμές. Είναι φυσιολογικό να αγχώνεσαι αν είσαι άνεργος και δεν μπορείς να συντηρηθείς οικονομικά.
• Συνειδητοποίησε ότι οι περισσότερες αποφάσεις δεν είναι ούτε «σωστές» ούτε «λανθασμένες», απλώς οδηγούν σε διαφορετικές εμπειρίες με πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα.
• Αναγνώρισε ότι κάποια πράγματα θα συνέβαιναν ή συμβαίνουν ανεξάρτητα από τις δικές σου πράξεις και προσπάθειες (πιθανόν δεν απολύθηκες γιατί ήσουν κακός στη δουλειά σου αλλά γιατί η εταιρία δεν είχε λεφτά να σε πληρώνει).
• Οργάνωσε το χρόνο σου και επίλυσε τα καθημερινά σου προβλήματα μεθοδευμένα (παρέχονται οδηγίες στο άρθρο με τίτλο «Ψάχνεις εργασία; Διαχειρίσου το άγχος σου»).
• Αναζήτησε την ευχαρίστηση στη διαδικασία του να «κάνεις» κάτι, αντί να επικεντρώνεις την προσοχή σου στο τελικό αποτέλεσμα.
• Προετοίμασε από το προηγούμενο βράδυ τις δραστηριότητες της επόμενης ημέρας.
• Δες τα λάθη σου ως ευκαιρία να μάθεις, παρά ως προσωπική αποτυχία.
• Ναι θυμάσαι ότι οι παραπάνω συμβουλές μπορεί να σε αγχώσουν περισσότερο αν προσπαθήσεις να τις εφαρμόσεις όλες μαζί. Διάλεξε αυτές που ταιριάζουν περισσότερο σε σένα και ακολούθησε μια ή δύο κάθε φορά.

Αναζήτησε επαγγελματική βοήθεια αν το άγχος σου παραμένει, αν αισθάνεσαι ότι περιορίζονται οι δραστηριότητες σου και αν νιώθεις πεσμένη τη διάθεση σου.

Πώς να αναγνωρίσω και να αντιμετωπίσω την κατάθλιψη;

Αν νιώθεις τη διάθεση σου πεσμένη για μεγάλο χρονικό διάστημα (πέραν των δύο βδομάδων), παρατήρησε τον εαυτό σου. Τα κύρια συμπτώματα που μπορεί να εμφανίσει κάποιος όταν έχει κατάθλιψη, είναι τα ακόλουθα:

1. Καταθλιπτική διάθεση που διαρκεί το μεγαλύτερο τμήμα της ημέρας και σχεδόν κάθε μέρα, για ένα διάστημα δύο βδομάδων.

2. Απώλεια της ευχαρίστησης και μείωση του ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που στο παρελθόν το άτομο ήθελε, και του άρεσε να κάνει.

3. Άγχος παρατηρείται ορισμένες φορές με τη μορφή εσωτερικής δυσφορίας, φόβου, αισθήματος επικείμενου κινδύνου.

4. Διαταραχές στον ύπνο. Το σύμπτωμα αυτό παρουσιάζεται με διάφορους τρόπους. Έτσι μερικοί άνθρωποι με κατάθλιψη κοιμούνται πάρα πολλές ώρες, μερικοί δεν μπορούν να κοιμηθούν καθόλου, ενώ άλλοι κάνουν πολύ ακανόνιστο ύπνο, δηλαδή ξυπνούν πολλές φορές στη διάρκεια της νύχτας ή δυσκολεύονται να αποκοιμηθούν. Η πιο συνηθισμένη διαταραχή του ύπνου είναι η πρωινή αφύπνιση, στην οποία το άτομο ξυπνά πολύ νωρίς το πρωί και δεν μπορεί να ξανακοιμηθεί.

5. Διαταραχές της όρεξης. Συνήθως η κατάθλιψη προκαλεί απώλεια της όρεξης, με πιθανό επακόλουθο την απώλεια βάρους. Ωστόσο μπορεί σε μικρότερη συχνότητα να παρατηρηθεί το αντίθετο σύμπτωμα, δηλαδή αυξημένη όρεξη για φαγητό και αύξηση του σωματικού βάρους καθώς και κρίσεις βουλιμίας με υπερφαγικά επεισόδια.

6. Κόπωση, εξάντληση, απώλεια ενεργητικότητας. Συχνά το άτομο παραπονιέται ότι αισθάνεται κόπωση ή εξάντληση, σαν όλη η ενέργεια ή η ζωτικότητά του να έχει φύγει. Μπορεί να παραμείνει σε αδράνεια για όλη τη διάρκεια της ημέρας.

7. Ελάττωση της σεξουαλικής διάθεσης. Ακόμα και αν το άτομο έχει σεξουαλικές επαφές, δεν το επιθυμεί και δεν του προκαλεί καμία ευχαρίστηση.

8. Ανημπόρια, έλλειψη ελπίδας, ανησυχία και απαισιοδοξία για το μέλλον. Το άτομο τα βλέπει όλα μαύρα και πιστεύει πως έτσι θα παραμείνουν.

9. Δυσκολία στη συγκέντρωση, τη σκέψη, τη μνήμη και τη λήψη αποφάσεων. Η ενασχόληση με τις καταθλιπτικές σκέψεις είναι τόσο έντονη και επηρεάζει σε τέτοιο βαθμό τη συγκέντρωση ώστε συχνά τα άτομα με κατάθλιψη αναφέρουν δυσκολία στο διάβασμα ή στην παρακολούθηση τηλεόρασης.

10. Αισθήματα και σκέψεις ενοχής, αναξιότητας και χαμηλή αυτοεκτίμηση. Σωματικά συμπτώματα που δεν ερμηνεύονται από ιατρικές εξετάσεις και δεν ανταποκρίνονται σε φαρμακευτική αγωγή και θεραπεία όπως : πονοκέφαλοι, πόνοι στη μέση, κράμπες, ναυτία, εμετός, δυσκοιλιότητα, δυσκολία στην αναπνοή, πόνος στο στήθος.

12. Εμμονή σε σκέψεις θανάτου και ιδέες αυτοκτονίας. Μερικές φορές το άτομο που έχει κατάθλιψη νιώθει τόσο απελπισμένο που κάνει σκέψεις αυτοκτονίας. Η απόπειρα αυτοκτονίας είναι η πιο σοβαρή και επικίνδυνη επιπλοκή της κατάθλιψης. Σε άτομα με βαριά κατάθλιψη ο κίνδυνος αυτοκτονίας είναι ιδιαίτερα αυξημένος

Για να δοθεί η διάγνωση της κατάθλιψης χρειάζεται να υπάρχουν 5 από τα παραπάνω συμπτώματα. Σε αυτά θα πρέπει οπωσδήποτε να συμπεριλαμβάνεται το σύμπτωμα 1 ή το σύμπτωμα 2.

Εάν παρατηρείς ότι παρουσιάζεις τα συμπτώματα αυτά Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να έχεις μία σωστή εξέταση και διάγνωση από κάποιον ειδικό, και να ακολουθήσεις την κατάλληλη θεραπεία. Ίσως πιστεύεις ότι μπορείς να αντιμετωπίσεις μόνος την κατάθλιψη. Αυτό είναι αλήθεια ότι μπορεί να συμβεί. Ωστόσο είναι σημαντικό να γνωρίζεις τα εξής:

1. η θεραπεία, νωρίς, μπορεί να προλάβει την κατάθλιψη από το να γίνει σοβαρή ή χρόνια.
2. Ο κίνδυνος για αυτοκτονία είναι μεγαλύτερος στους ανθρώπους που δεν έχουν κάποιας μορφής θεραπεία. Με την θεραπεία οι σκέψεις αυτοκτονίας αντιμετωπίζονται ασφαλέστερα.
3. Όταν κρίνεται απαραίτητη η χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής, η φαρμακευτική θεραπεία συνήθως φέρει βελτίωση από τον πρώτο μήνα.
4. Η θεραπεία μπορεί να προλάβει νέα επεισόδια κατάθλιψης.

Αν λοιπόν έχεις κάποια καταθλιπτική διαταραχή είναι πιθανό να νιώθεις εξαντλημένος, αβοήθητος, ότι δεν αξίζεις σαν άνθρωπος, ότι δεν υπάρχει ελπίδα για σένα. Τέτοιες αρνητικές σκέψεις και αισθήματα ίσως σε κάνουν να νιώσεις ότι παραιτείσαι από τη ζωή. Είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσεις ότι αυτές οι αρνητικές απόψεις είναι μέρος της κατάθλιψης και δεν αντικατοπτρίζουν με ορθότητα την κατάσταση. Ο αρνητικός τρόπος σκέψης εξασθενεί όσο προχωρά η θεραπεία. Στο μεσοδιάστημα αυτό καλό θα είναι να έχεις υπ' όψιν σου τα εξής:

• Μην θέτεις δύσκολους στόχους και μην αναλαμβάνεις μερίδιο ευθύνης μεγαλύτερο από αυτό που σου αναλογεί.
• Να 'σπας' μεγάλα καθήκοντα σε μικρότερα και να θέτεις προτεραιότητες. Ό,τι καταφέρνεις είναι σημαντικό.
• Προσπάθησε να είσαι με άλλους ανθρώπους και βρες κάποιον που θα μπορείς να εμπιστεύεσαι. Είναι καλύτερο από το να είσαι μόνος.
• Να συμμετέχεις σε δραστηριότητες που ίσως σε κάνουν να νιώσεις καλύτερα.
• Η ήπια σωματική άσκηση, μία ταινία στον κινηματογράφο, ένας ποδοσφαιρικός αγώνας, η συμμετοχή σε θρησκευτικές, κοινωνικές ή άλλες δραστηριότητες μπορεί να σε βοηθήσουν.
• Η διάθεσή σου θα βελτιωθεί σταδιακά, όχι αμέσως. Θα σου πάρει χρόνο να νιώσεις καλύτερα.
• Συνιστάται να αναβάλλεις σημαντικές αποφάσεις, μέχρι να περάσει η κατάθλιψη. Πριν αποφασίσεις να κάνεις μία σημαντική αλλαγή -π.χ. αλλαγή δουλειάς, γάμος, διαζύγιο- συζήτησέ το με ανθρώπους που σε γνωρίζουν καλά ώστε να έχεις μία περισσότερο αντικειμενική εικόνα της κατάστασης.
• Σπάνια οι άνθρωποι "ξεφεύγουν μονομιάς" από την κατάθλιψη. Μπορούν όμως να αισθάνονται όλο και καλύτερα, κάθε μέρα που περνά.
• Να θυμάσαι ότι ο ρεαλιστικός τρόπος σκέψης θα αντικαταστήσει τον αρνητικό, ο οποίος είναι μέρος της κατάθλιψης.
• Άσε την οικογένεια και τους φίλους σου να σε βοηθήσουν.
• Να θυμάσαι: η κατάθλιψη σε κάνει να έχεις αρνητικές σκέψεις για τον εαυτό σου, τον κόσμο, το μέλλον, τους ανθρώπους που βρίσκονται στη ζωή σου. Οι αρνητικές σκέψεις δεν είναι ρεαλιστικός τρόπος να σκέφτεσαι τα πράγματα. Είναι σαν να βλέπεις τον εαυτό σου, τον κόσμο και το μέλλον μέσα από μία ομίχλη αρνητισμού. Μην δέχεσαι τις αρνητικές σου σκέψεις σαν αληθινές. Είναι μέρος της κατάθλιψης και θα εξαφανιστούν όταν η κατάθλιψή σου ανταποκριθεί στη θεραπεία. Αν η αρνητική και χωρίς ελπίδα οπτική που έχεις για το μέλλον σε οδηγήσει σε σοβαρές σκέψεις αυτοκτονίας, να μιλήσεις οπωσδήποτε στον ειδικό που σε παρακολουθεί και να ζητήσεις τη βοήθειά του. Η αυτοκτονία θα είναι μία μη αναστρέψιμη πράξη που θα βασίζεται στις μη ρεαλιστικές απαισιόδοξες σκέψεις σου. Κάνε μία λίστα με τηλέφωνα συγγενών και φίλων που εμπιστεύεσαι, γιατρών και θεραπευτών, γραμμών SOS, και επικοινώνησε αμέσως μόλις αρχίσεις και σκέφτεσαι το ενδεχόμενο να βάλεις τέλος στην ζωή σου.

 Να θυμάστε: βοηθήστε τον εαυτό όσο μπορείτε. Μην πιέζεστε. Αν δυσκολεύεστε ζητήστε τη βοήθεια κάποιου ειδικού, ψυχολόγου ή ψυχίατρου. Υπάρχει τρόπος να νιώσετε καλύτερα και όταν αυτό συμβεί η διαχείριση των προβλημάτων αλλά και η εξεύρεση εργασίας και οικονομικών πόρων θα διευκολυνθεί σημαντικά!

Βιβλιογραφία:

Durkheim, E (1951). Suicide (Le Suicide, 1897). New York: Free Press

World Health Organization (2011): The Impact of economic crises on mental health.